De IND (besluitmoratorium) wijst lopende asielverzoeken niet af, maar kent ook geen verblijfsvergunningen toe. Ook neemt de IND geen nieuwe asielaanvragen in behandeling van deze groep. De Dienst Terugkeer en Vertrek (vertrekmoratorium) stuurt uitgeprocedeerde asielzoekers tijdens het moratorium niet terug naar het conflictgebied. Feitelijk bestaat een besluit- en vertrekmoratorium dus uit twee delen, die in de praktijk altijd samen ingesteld worden.

Wel opvang, geen nareis

Alle asielzoekers die onder het moratorium vallen, hebben recht op onder andere opvang en gezondheidszorg in Nederland. Omdat de betrokken asielzoekers (nog) geen verblijfsvergunning hebben, kunnen ze geen familie naar Nederland laten komen. Zo’n vergunning is namelijk een voorwaarde voor gezinshereniging.

Pauze bij onzekere situatie

Bij een besluit- en vertrekmoratorium wil de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid afwachten hoe een conflict zich ontwikkelt, omdat de verwachting is dat deze situatie in elk geval voor een korte periode onzeker is. Geweld kan oplaaien, maar de situatie in het land of gebied kan ook weer stabiel(er) worden. Asielzoekers kunnen hierdoor in die periode misschien extra redenen krijgen om asiel aan te vragen, maar het kan ook zijn dat de redenen juist wegvallen.

In de beginperiode van een conflict is er weinig informatie over de situatie in het gebied. Een moratorium geeft het ministerie van Buitenlandse Zaken de mogelijkheid om daar onderzoek naar te doen. Het ministerie van Justitie en Veiligheid maakt op basis van de uitkomsten goed onderbouwd beleid voor het conflictgebied, met regels en richtlijnen voor asielaanvragen. Dat kan even duren.

In eerste instantie een half jaar

Een besluit- en vertrekmoratorium duurt in eerste instantie zes maanden. De staatssecretaris kan het moratorium verlengen met nog een keer zes maanden. Een vertrekmoratorium mag maximaal één jaar duren, een besluitmoratorium heeft geen wettelijk maximum. Omdat het een tijdelijk middel is, duurt het in de praktijk vaak maximaal één jaar.

Voor land, gebied of groep

Het moratorium kan gelden voor een land, gebied of voor een bepaalde groep mensen. Landen waarvoor in het verleden een besluit- en vertrekmoratorium gold zijn bijvoorbeeld Oekraïne en Afghanistan. Een voorbeeld van zo’n groep: Russische mannen van 18 tot 27 jaar die zijn opgeroepen, maar dienstplicht weigeren vanwege de oorlog in Oekraïne.

Een besluitmoratorium geldt alleen voor mensen met de nationaliteit van het land waarvoor het moratorium geldt. Een vertrekmoratorium geldt voor iedereen die na een afwijzing naar dat land teruggestuurd wordt. Dit is om te voorkomen dat ook deze groep in een onveilige situatie terecht kan komen.

Uitstel beslissingen

Omdat er op dat moment geen asielbeleid is om de aanvragen aan te toetsen, neemt de IND tijdens het moratorium geen beslissingen. We stellen de beslissing van lopende aanvragen uit en verlengen de beslistermijn met één jaar, tot maximaal 21 maanden. Bij nieuwe aanvragen doen we alleen een eerste gesprek (aanmeldgehoor), om vast te stellen of diegene onder het moratorium valt. Als dat zo is, pauzeren we de procedure daarna. Als iemand die onder het moratorium valt eerder een afwijzing heeft gekregen en in (hoger) beroep is gegaan, dan trekt de IND de zaak in tot er duidelijkheid is.

Soms wel een beslissing

In sommige gevallen neemt de IND tijdens een moratorium wél een beslissing op een asielaanvraag. Als iemand al een verblijfsvergunning heeft in een ander Europees land of daar eerder asiel heeft aangevraagd, dan wijzen we de aanvraag af. Dit omdat in deze situatie het andere land dan verantwoordelijk is voor de asielaanvraag (Dublinverordening).

En als de verlengde beslistermijn van 21 maanden is bereikt, pakken we de aanvraag weer op. De IND kijkt dan eerst of iemand recht heeft op een verblijfsvergunning vanwege persoonlijke omstandigheden. Bijvoorbeeld als iemand door geloof of seksuele voorkeur onveilig is in eigen land. Is dat niet zo? Dat er onvoldoende informatie is, betekent dat de IND niet kan beoordelen wat het risico is bij terugkeer. Maar dat betekent ook dat niet zeker is dat iemand géén gevaar loopt in het conflictgebied. Daarom krijgt deze asielzoeker in principe een positieve beslissing en dus verblijfsvergunning. Behalve als er signalen zijn dat iemand bijvoorbeeld oorlogsmisdrijven heeft gepleegd of een gevaar vormt voor de Nederlandse samenleving.

Het doel van deze regeling is om de kenniseconomie te stimuleren door kenniswerkers aan te trekken en te behouden. In 2023 werd de regeling bijna 13 duizend keer gebruikt. Andere toelatingsregelingen voor kennismigranten de Europese Blauwe Kaart en regelingen voor onder meer wetenschappelijk onderzoekers, medewerkers die op een buitenlandse vestiging van een internationaal bedrijf werken (ICT richtlijn) en zelfstandig ondernemers.  

Erkend referenten

Een kennismigrant die via de nationale kennismigrantenregeling naar Nederland komt doet niet zelf een verblijfsaanvraag. De toekomstige werkgever doet dit voor de kennismigrant. Alleen bedrijven die door de IND erkend zijn kunnen zo’n aanvraag doen. De IND noemt die bedrijven ‘erkend referenten’. Een erkend referent heeft toegang tot een versnelde aanvraagprocedure voor kennismigranten. Daar staat tegenover dat het bedrijf ook wettelijke plichten heeft: administratieplicht, informatieplicht en zorgplicht.

Een bedrijf kan bij de IND een aanvraag doen om erkend referent te worden. De IND toetst dan de betrouwbaarheid, continuïteit en de financiële gezondheid van de organisatie. Als aan die voorwaarden wordt voldaan registreert de IND het bedrijf als erkend referent. Alle erkend referenten worden vastgelegd in een openbaar register dat op de website van de IND te vinden is. In dit register staan ongeveer 10 duizend erkend referenten.

Aanvraag voor kennismigrant

Een erkend referent hoeft voor de kennismigrant slechts één document aan te vragen voor werk en verblijf in Nederland. De IND behandelt aanvragen voor kennismigranten meestal binnen een paar weken. De IND kijkt onder meer of aan het salariscriterium wordt voldaan. Het minimale salaris voor een kennismigrant binnen deze regeling ligt rond de vijfduizend euro, tenzij deze valt onder het verlaagde salariscriterium, of jonger is dan 30 jaar. Dat salaris moet marktconform zijn, wat betekent dat hetzelfde wordt verdiend als wat gemiddeld is voor een vergelijkbare baan. Om dit te toetsen kan de IND advies vragen aan het UWV. 
Daarnaast moet de kennismigrant een verklaring ondertekenen dat hij geen strafbare feiten heeft gepleegd, en er moet een arbeidscontract zijn. De erkend referent zorgt dat alle stukken compleet zijn, en de IND controleert de aanvraag.

Uitleg geven aan de erkend referent

De IND geeft erkend referenten op verschillende manieren voorlichting over hun rol. Dat gaat onder andere over de verschillende procedures, de wet- en regelgeving en wat er van erkend referenten verwacht wordt. Het doel is dat alle erkend referenten zich aan de voorwaarden houden. Zeker als het gaat om bedrijven die voor het eerst erkend referent zijn is belangrijk. De IND organiseert daarvoor onder meer (online) voorlichtingsbijeenkomsten, themasessies en stuurt nieuwsbrieven. Uit ervaring blijkt dat de meeste erkend referenten zich aan de voorwaarden van de regeling houden. Zij hebben er tenslotte belang bij om kennismigranten naar Nederland te halen. 

Handhaven als het nodig is

De IND controleert achteraf of de erkend referent nog aan de voorwaarden voor erkenning voldoet en of deze de opgelegde wettelijke plichten nakomt. In de afgelopen jaren heeft de IND steeds meer en intensiever ingezet op toezicht en handhaving achteraf. Het is niet haalbaar om alle erkend referenten jaarlijks te onderzoeken, daarom verricht de IND steekproefsgewijs controles.  Er wordt gelet op signalen die volgen uit bureauonderzoek, meldingen en informatie vanuit bedrijfsbezoeken. De IND werkt daarin regelmatig samen met de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA). 

ls een erkend referent zich niet aan de voorwaarden houdt kan de IND een schriftelijke waarschuwing geven, en eventueel daarna een bestuurlijke boete. Daarnaast is het mogelijk om een bedrijf te schorsen, of het erkend referentschap in te trekken. Een schorsing of intrekking van de erkenning kan effect hebben op de beoordeling van nieuwe verblijfsaanvragen voor kennismigranten die voor het betreffende bedrijf willen werken. De behandeling daarvan wordt bijvoorbeeld aangehouden, of de verblijfsvergunningen van kennismigranten worden ingetrokken.

Uitzendbureaus en payrollbedrijven

Erkend referenten kunnen op dit moment hun kennismigranten uitlenen aan andere bedrijven, via uitzenden of payrolling. Het uitzendbureau of payrollbedrijf is dan de juridisch werkgever en regelt alle administratie, maar de kennismigrant werkt feitelijk bij een ander bedrijf in Nederland. 
Door deze  constructie heeft de erkend referent weinig zicht op de daadwerkelijke activiteiten en werkomstandigheden van de kennismigrant, en de IND daardoor ook niet. Dit heeft de aandacht van de IND en is ook gedeeld met het ministerie van Justitie en Veiligheid. Samen met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en in samenspraak met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat wordt onderzocht of aanvullende wet- en regelgeving nodig is voor uitleners die als erkend referent optreden. Bij een beleidswijziging of een wijziging in regelgeving wordt de Tweede Kamer geïnformeerd.