Verblijfsvergunning bij schrijnendheid

Situatie in thuisland weegt mee bij asielaanvraag

Bij de IND beoordelen we alle verzoeken van mensen die in Nederland willen verblijven. Bij hun aanvraag geven ze allerlei informatie over de reden van de aanvraag en hun omstandigheden. Soms komt daarbij een schrijnende situatie in het thuisland naar boven. Die wegen we mee bij een asielaanvraag, als we beoordelen of iemand in aanmerking komt voor een asielvergunning omdat deze persoon niet veilig is in het land van herkomst.

Schrijnende situatie Nederland: eerst check op ander beleid

Soms kan de informatie wijzen op een schrijnende situatie in Nederland zelf. Als iemand niet in aanmerking komt voor een ‘gewone’ vergunning, checken we in zo’n geval eerst of het om een situatie gaat waarvoor al beleid is. Voor een aantal situaties is speciaal beleid dat recht kan geven op een humanitaire verblijfsvergunning. Dat geldt bijvoorbeeld voor slachtoffers van mensenhandel, mensen die terminaal ziek zijn of slachtoffers van eergerelateerd geweld. Bij schrijnende omstandigheden waarvoor geen speciaal beleid is, kan de directeur-generaal van de IND uiteindelijk beslissen of deze persoon een verblijfsvergunning krijgt op basis van schrijnendheid.

Alleen bij eerste aanvraag

De IND doet deze toets op een schrijnende situatie alleen bij een eerste aanvraag’, die een ‘eerste aanvraag’ is tot een beslissing in een eventueel hoger beroep. Hiermee wordt ontmoedigd dat mensen procedures ‘stapelen’ na een eerste afwijzing. En daarmee zo langere tijd zonder verblijfsvergunning in ons land blijven in de hoop uiteindelijk toch nog een vergunning te krijgen op basis van die schrijnendheid. Waarbij iemand dan bijvoorbeeld als reden geeft dat hij al een heel leven in Nederland heeft opgebouwd. Bij aanvragers die een gevaar zijn voor de nationale veiligheid of een inreisverbod hebben, doet de IND deze toets niet. Zij komen sowieso niet in aanmerking voor een verblijfsvergunning.

Wanneer is een situatie schrijnend?

Wat onder schrijnendheid wordt verstaan, kan niet tot in detail omschreven worden. Het moet in elk geval gaan om een combinatie van verschillende bijzonder nare omstandigheden die in Nederland hebben plaatsgevonden. Of die gevolgen hebben die de situatie in Nederland schrijnend maken. Gebeurtenissen in het land van herkomst of tijdens de reis naar Nederland wegen dus niet mee bij deze schrijnendheidstoets. Een vergunning op basis van schrijnendheid is bedoeld voor mensen die geen recht hebben om te blijven op basis van ander beleid, maar die toch een vergunning zouden moeten krijgen op humanitaire gronden.

Combinatie bijzondere omstandigheden

Een voorbeeld: een vrouw uit Ethiopië wordt tijdens de reis naar Nederland in Libië verkracht. Ze raakt hierdoor zwanger. In Nederland verliest ze haar kind doordat ze van een onveilige trap valt. Ook krijgt ze psychische problemen door de gebeurtenissen in Libië. Omdat dit haar eerste asielaanvraag is en die wordt afgewezen, toetst de IND aan schrijnende omstandigheden. De gebeurtenissen in Libië wegen niet mee in deze toets. De psychische problemen die ze heeft, wegen wél mee. Het overlijden van het ongeboren kind ook. Door de combinatie van deze bijzondere individuele omstandigheden kan deze vrouw in aanmerking komen voor een verblijfsvergunning op grond van schrijnendheid.

Eerder discretionaire bevoegdheid

De toets op schrijnendheid is in de plaats gekomen van de zogeheten ‘discretionaire bevoegdheid’ van de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid. Tot mei 2019 had de staatssecretaris deze bevoegdheid. Dit betekende dat de staatssecretaris kon beslissen of een vreemdeling een verblijfsvergunning kon krijgen vanwege een schrijnende situatie. Een bekend voorbeeld waarbij discretionaire bevoegdheid is gebruikt, is de zaak van de Armeense kinderen Lily en Howick. Zij doken onder, vlak voor hun geplande uitzetting naar Armenië. Toenmalig staatssecretaris Mark Harbers verleende de kinderen hierna een verblijfsvergunning op grond van zijn discretionaire bevoegdheid, omdat hij zich zorgen maakte over hun veiligheid. Nu beoordeelt de directeur-generaal van de IND of er sprake is van een schrijnende situatie. Omdat de IND een uitvoeringsorganisatie is, is het ministerie nog steeds politiek verantwoordelijk.

Minder vergunningen schrijnendheid

Een ander verschil met de discretionaire bevoegdheid is dat deze ook kon ook worden ingezet bij tweede en opvolgende aanvragen en de schrijnendheidstoets alleen bij eerste aanvragen. Nadat de discretionaire bevoegdheid was vervallen, zijn er minder vergunningen verleend op basis van schrijnendheid. Dat was ook de verwachting, omdat schrijnende omstandigheden in Nederland meestal ontstaan na een langer verblijf hier.